بارداري و بررسي جنين

بارداري و بررسي جنين

بارداري يكي از بزرگترين و ويژه ترين رخدادهاي زندگي بانوان مي باشد. در بارداري به تدريج مجموعه اي از تغييرات فيزيولوژيك در بدن مادر رخ مي دهد تا وي و جنينش به بهترين شكل تكامل يابند.

مراحل بارداري به زبان ساده چگونه است؟

پس از لقاح افزايش ضخامت لايه مياني رحم (آندومتر) رخ مي دهد و پس از مدتي يك كيسه كوچك به نام ساك حاملگي بوجود مي آيد كه كم كم رشد مي نمايد و پس از مدتي به اصطلاح پل جنيني درآن بوجود خواهد آمد و سپس به زودي قلب آن آغاز به تپش خواهد نمود.

از اين پس و با رشد جنين اعضا و ارگانهاي بدن وي به تدريج تكامل مي يابند تا در حدود 40 هفتگي آماده به دنيا امدن باشد.

تشخيص بارداري چگونه است؟ 

معمولا با به تاخير افتادن پريود به فكر احتمال  بارداري بايد بود.به عنوان اولين گام به جزكيت هاي ادراري تشخيص بارداري معروف به Baby check  براي اثبات بارداري بهتر است آزمايش خون انجام گيرد و پس از اثبات بارداري بوسيله آن مرحله بعدي انجام سونوگرافي مي باشد.

تعيين سن بارداري چگونه انجام مي شود؟

اول از همه پيشنهاد مي گردد كه سن بارداري خود را به هفته به خاطر بسپاريد.

پزشك متخصص زنان از روي تاريخ اولين روز آخرين پريود ، سن بارداري را به هفته حدس مي زند . با انجام سونوگرافي در صورت تشكيل ساك حاملگي سن بارداري از روي اندازه آن قابل تخمين زدن مي باشد كه البته در اين مرحله ممكن است با خطايي كوچك همراه باشد.با تشكيل پل جنيني سن جنين با سونوگرافي دقيق تر تعيين خواهد شد و در حدود هفته 10 تا 12 با سونوگرافي دقيق ترين سن بارداري تخمين زده خواهد شد. به تدريج و با افزايش سن بارداري تخمين سن با سونوگرافي با خطا همراه خواهد بود به گونه اي كه هر چه سن بالاتر باشد از نظر تئوريك خطاي تخمين سن هم بالاتر حتي تا حد 3 هفته خواهد بود هرچند در عمل و با دستگاههاي سونوگرافي پيشرفته  در دسترس امروزي اين خطا كمتر خواهد بود ولي در هر حال اينكه در سنين بالا بويژه پس از سي هفتگي درخواست تعيين سن دقيق يا زمان دقيق زايمان از متخصص سونوگرافي نماييد كاري اشتباه خواهد بود.

لازم به ياد آوري است كه ملاك سن دقيق بارداري ، سونوگرافي در حدود 10 تا 12 هفتگي (زمان انجام غربالگري اول) مي باشد.

زمان زايمان چه هنگامي است؟

زمان زايمان طبيعي حدود 40 هفتگي تمام مي باشد ولي در صورت انجام سزارين زمان آن با در نظر گرفتن نظر پزشك و مادر بين 37 هفته و 3 روز تا 39 هفته و 3 روز معمولا انتخاب مي گردد.

آيا سونوگرافي براي مادر و جنين ضرر دارد؟

مطالعات بسياري در اين زمينه  در جهان صورت گرفته و مي توان با قاطعيت گفت كه سونوگرافي هيچ خطر مشخصي براي هيچ كس از جمله مادر و جنين ندارد.

در طول دوران بارداري چند نوبت سونوگرافي بايد انجام شود؟

به صورت معمول  چند نوبت سونوگرافي در حين بارداري انجام مي گردد مگر مساله غير معمولي رخ دهد.

1-سونوگرافي اول در زمان تشخيص بارداري

2- بين هفته 11 تا 14 به عنوان غربالگري اول

3-بين هفته 17 تا 20 به عنوان غربالگري دوم

4-حدود هفته 27 تا 30

5-اواخر بارداري جهت تعيين وضعيت قرارگيري جنين و تخمين وزن آن 

برخي از اين موارد بسته به نظر پزشك متخصص زنان ممكن است حذف گردد.

غربالگري چيست ؟

امروزه و با پيشرفت علم پزشكي ما قادر به تشخيص بسياري از ناهنجاريها در حين بارداري مي باشيم.برخي از اين ناهنجاريها بويژه ناهنجاريهاي ژنتيكي همراه با اشكالات جدي براي نوزاد و والدين او خواهند بود.در هر كشوري براي برخي ناهنجاريها و تا سن خاصي مجوز سقط صادر مي گردد.در ايران نيز براي بسياري از ناهنجاريها به شرط تشخيص تا هفته 18 مجوز سقط صادر مي گردد.

در غربالگري در حقيقت با استفاده از روشهاي سونوگرافيك و آزمايشگاهي مواردي كه احتمال خطر بيشتري براي بروز ناهنجاريهاي ژنتيكي دارند انتخاب مي گردند تا تحت بررسي هاي دقيق تري قرار گيرند تا مشخص شود كه واقعا دچار ناهنجاري هستند يا خير.

چند نوبت غربالگري داريم ؟

معمولا دو نوبت بررسي جنين با عنوان غربالگري وجود دارد كه اولي بين هفته 11 تا 14 بارداري و دومي بين هفته 17 تا 20 بارداري مي باشد.

غربالگري اول (معروف به NT ) چيست ؟

اولين و مهمترين بررسي غربالگري جنين بين هفته 11 تا 14 بارداري انجام مي گردد.

اين مرحله شامل سونوگرافي و آزمايش خون مي باشد.

در بررسي سونوگرافيك اندازه جنين و تعداد ضربان قلب در دقيقه همراه ضخامت پوست پشت گردن وي اندازه گيري و گزارش مي گردد .اين گزارش همراه سن مادر و آزمايش خون مادر(شامل بررسي چهار آيتم در خون) بوسيله يك نرم افزار مورد تجزيه وتحليل قرار مي گيرد و سپس تعيين ريسك مي گردد.

با غربالگري نوبت اول (NT ) چه چيزي معلوم مي شود؟
در غربالگري نوبت اول ريسك يا احتمال بروز ناهنجاريهاي ژنتيكي معروف  و مهم تعيين مي گردد. اين پاسخ به سه گونه است:
1-احتمال پايين (Low Risk)  : در اين مورد اقدام ديگري لازم نيست و مراحل بعدي روتين صورت خواهد گرفت.
2- احتمال متوسط (Intermediate Risk) : در اين مورد نياز به بررسي هاي سونوگرافيك تكميلي و تعيين مجدد ريسك مي باشد.
3-احتمال بالا ( High Risk) : در اين مورد نياز به انجام آمنيوسنتز(نمونه گيري و بررسي ژنتيكي مايع دور جنين ) مي باشد.
لازم به ياد آوري است كه موارد بالا بيان كننده احتمال مي باشند و نظر قطعي داده نمي شود. نظر قطعي تر با آمنيوسنتز ميسر خواهد بود.

حال اين پرسش پيش مي آيد كه اگر آمنيوسنتز دقيق تر است پس چرا از اول آن را انجام نمي دهيم؟
پاسخ اين است كه انجام  آمنيوسنتز به خودي خود مي تواند در درصدي از موارد منجر به عوارضي شامل حتي سقط جنين گردد (كه البته ريسك آن بالا نمي باشد) بنابراين ما با انجام روشهاي ياد شده در بالا بيماراني را كه احتمال بالا دارند و بنابراين پذيرفتن خطر آمنيوسنتز در آنها ارزش دارد را غربال مي كنيم و به همين دليل به اين روش غربالگري مي گوييم.

در غربالگري نوبت دوم چه مواردي بررسي مي شود؟
در اين مرحله بررسي سونوگرافيك شامل ديدن مواردي مانند  استخوانهاي بلند اندامها ، استخوان بيني ، معده جنين ، كليه ها و مثانه جنين ، ستون مهره ها و مغز و ضخامت پوست پشت سر (NFT) مي باشد . 

آيا قلب جنين و اختلالات آن نيز قابل بررسي مي باشند؟
بله موارد كلي اختلالات حفره اي در بررسي معمول مشخص مي گردد ولي در صورت ضرورت  بررسي دقيق تر قلب جنين با اكوكارديوگرافي جنين امكان پذير خواهد بود.

آيا در صورت انجام غربالگريها به هيچ وجه احتمال به دنيا آمدن جنين مشكل دار وجود نخواهد داشت؟
هامانگونه كه در بالا بيان شد ما در غربالگريها تعيين ريسك يا احتمال خطر مي نماييم كه اين كار هر چند احتمال به دنيا آمدن جنين مشكل دار را بسيار كاهش مي دهد ولي احتمال آن را نمي تواند به طور كامل به صفر برساند.
علاوه بر اين بسياري از مشكلات متابوليك  و عملكردي (مانند بينايي يا شنوايي ) قابل تشخيص در زمان جنيني نمي باشند .

سونوگرافي داپلر رنگي در چه مواردي انجام مي شود؟
گاه پزشك متخصص زنان بنا به دلايلي مشكوك به عدم رشد مناسب جنين با توجه به سن مي گردد كه در صورت تاييد در سونوگرافي معمول براي بررسي بيشتر و پي بردن به اين نكته كه آيا اشكالي در خون رساني جفت وجود دارد يا نه و وضعيت جنين چگونه است براي تصميم گيري به ادامه بارداري يا خروج جنين از بدن مادر ، درخواست سونوگرافي رنگي از عروق بند ناف و جفت مي گردد.
همچنين امروزه در موارد با خطر بالا جهت ارزيابي اوليه احتمال چسبندگي جفت نيز در خواست سونوگرافي رنگي مي گردد.

آيا انجام سونوگرافي سه بعدي يا چهار بعدي ضروري است ؟
هرچند سونوگرافي سه بعدي و چهار بعدي دقت بررسي برخي نواحي مانند صورت و ستون مهره ها را بالاتر مي برند ولي اگر سونوگرافي بوسيله فردي آشنا و متخصص راديولوژي با تجربه در زمينه بررسي ناهنجاريهاي جنيني انجام شود دقت آن با سونوگرافي سه بعدي و چهار بعدي تفاوت بارزي نخواهد داشت و بنابراين ضروري نمي باشد.
امروزه سونوگرافي هاي سه بعدي و چهار بعدي بويژه در ايران به دليل مشاهده بهتر و دريافت تصاوير واضح تر از جنين  و به درخواست والدين انجام مي گيرد كه البته در همه موارد امكان گرفتن تصاوير واضح از همه جنين ها وجود نخواهد داشت.

آيا سونوگرافي سه بعدي و چهار بعدي ضرر دارند؟
نه ، در صورت انجام اين كار بوسيله متخصص راديولو‍ژي با تجربه در زمينه بررسي ناهنجاريها سونوگرافي سه بعدي و چهار بعدي هيچ گونه ضرر شناخته شده اي ندارند و مواردي كه در جامعه  به گوش مي رسد زاييده تخيلات و شايعات افراد نا آگاه مي باشد.

گزارش اتساع كليه هاي جنين چه معنا و ارزشي دارد؟
در زمان بارداري هورمونهايي در بدن مادر ترشح مي شود كه به درجاتي سبب اتساع سيستم ادراري وي مي گردد. اين هورمونها از راه جفت به جنين نيز انتقال مي يابند و سبب اتساع ملايم سيستم ادراري او نيز مي شوند. پس ازگذشت حدود 10 روز از  تولد انتظار مي رود كه اثر اين هورمونها از بين برود و سيستم كليه ها به حالت نرمال برگردنند.
گاه در حين بارداري و معمولا در حدود هفته 27 تا 30 اتساع سيستم ادراري جنين بيش از حد مورد انتظار ديده مي شود كه اين موضوع بايد در حدود هفته 34 دوباره مورد بررسي قرار گيرد و در صورت تداوم توصيه به بررسي سونوگرافيك نوزاد 10 روز پس از تولد مي گردد كه در درصد بالايي از موارد در اين زمان رفع گرديده است ولي در مواردي كه اتساع قابل توجه باقي مانده باشد بايد سيستم ادراري نوزاد از نظر اختلالات كليوي مانند برگشت ادرار(ريفلاكس ) يا تنگي لگنچه كليه بررسي گردد.

جنسيت جنين چه زماني به طور دقيق قابل تشخيص خواهد بود  وآيا سونوگرافي سه بعدي بهتر است ؟
لازم به ياد آوري است كه جنسيت در زمان تشكيل جنين مشخص است ولي تعيين دقيق  آن بوسيله سونوگرافي  در حدود هفته 15 تا 16 ميسر خواهد بود هرچند در برخي موارد در هفته 12 تا 13 نيز البته با درصد خطاي بالا ممكن است گزارش گردد.(توصيه مي شود تا حدود 16 هفتگي درخواست تعيين جنسيت نشود). سونوگرافي سه بعدي برتري مشخصي نسبت به سونوگرافي معمول در اين زمينه ندارد.

زمان زايمان چگونه تعيين مي شود ؟
همانگونه كه پيش از اين نيز بيان شد زمان زايمان  طبيعي در چهل هفتگي كامل مي باشد.
در صورتي كه قصد زايمان به روش سزارين وجود داشته باشد با نظر و هماهنگي پزشك و مادر زمان زايمان بين هفته 37 تا 39 تعيين مي گردد.
لازم به يادآوري است كه سن دقيق زايمان بر پايه سن تعيين شده در زمان غربالگري اول تخمين زده خواهد شد و سونوگرافي هاي هفته هاي پاياني بارداري از اين نظر با خطاي نسبي تخمين سن از نظر تئوريك همراه مي باشند.